×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Niedobór alfa1-antytrypsyny (AAT)

Pytanie nadesłane do redakcji

U mojego 3-miesięcznego syna wykryto genetyczny niedobór alfa1-antytrypsyny. Jak duże jest prawdopodobieństwo, że będzie miał rozedmę płuc? I jakie jest prawdopodobieństwo tego, że ja mogę mieć niedobór alfa1-antytrypsyny i że już mam rozedmę płuc? Od dosyć dawna skażę się na duszności i gwizdanie, gdy oddycham… Teraz dołączyły zawroty głowy i czasowe niedowidzenia oraz mokry kaszel… Lekarz rodzinny rozkłada ręce, bo wynik prześwietlenia jest prawidłowy… A badań na niedobór alfa1- antytrypsyny nie robiłem jeszcze...

Odpowiedziała

dr n. med. Grażyna Durska
Zakład Medycyny Rodzinnej
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Poradnia alergologiczna "Podgórna" w Szczecinie

Niedobór alfa1-antytrypsyny (AAT) należy do najczęstszych chorób uwarunkowanych genetycznie.

Częstość występowania szacuje się na 1:1500–1:3000 żywych urodzeń w populacji europejskiej i amerykańskiej. Choroba jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że dziedziczenie nie jest związane z płcią i że objawy występują tylko u homozygot (nosicielami zmienionego genu są obydwoje rodzice będący heterozygotami. Heterozygota ma jeden gen prawidłowy, drugi zmutowany – nie występują u niego objawy choroby).

Gdy obydwoje rodzice są heterozygotami, ryzyko urodzenia dziecka chorego (homozygota – geny pochodzące od obojga rodziców nieprawidłowe) wynosi 25%, szansa urodzenia dziecka zdrowego, nieposiadającego zmutowanego genu dla alfa1-antytrypsyny jest taka sama, wynosi także 25%. Ryzyko urodzenia dziecka klinicznie zdrowego z jednym zmutowanym genem dla alfa1-antytrypsyny (heterozygota) szacuje się na 50%.

Do tej pory zidentyfikowano ponad 150 wariantów genu dla alfa1-antytrypsyny. Stężenie alfa1-antytrypsyny we krwi oraz stopień upośledzenia jej aktywności zależą od wariantu genu. Warianty prawidłowe genu dla alfa1-antytrypsyny występują u około 95% populacji.

Najczęściej występujące warianty deficytowe „Z” i „S” wiążą się ze zmniejszeniem stężenia alfa1-antytrypsyny w surowicy krwi. W wariancie „ZZ” stężenie alfa1-antytrypsyny stanowi około 10-15% prawidłowego stężenia, u heterozygot (brak objawów klinicznych) z jednym nieprawidłowym genem stężenie alfa1-antytrypsyny wynosi 50%–60% stężnia stwierdzanego u osób zdrowych.

Alfa1-antytrypsyna jest glikokoproteiną należącą do rodziny inhibitorów proteaz serynowych. Produkowana jest przez wątrobę skąd wydzielana jest do krwi. W przypadku mutacji genu dla alfa1-antytrypsyny dochodzi do zmiany budowy produkowanego białka i w związku z tym do upośledzenia jego uwalniania do krwi. Zmienione białko odkłada się w komórkach wątroby, w następstwie czego dochodzi do rozwoju chorób wątroby. W układzie oddechowym niedobór alfa1-antytrypsyny jest przyczyną niszczenia włókien sprężystych przez elastazy, co prowadzi do destrukcji płuc.

Do pierwszych objawów klinicznych niedoboru alfa1-antytrypsyny występujących u dzieci należą przedłużająca się żółtaczka noworodkowa (trwająca ponad 4 tyg.), mała masa urodzeniowa, odbarwione stolce, krwawienie z przewodu pokarmowego oraz z kikuta pępowiny, objawy uszkodzenia wątroby.

Manifestacja choroby u starszych dzieci to: powiększenie wątroby, śledziony, krwawienia z żylaków przełyku.

U osób dorosłych do objawów ze strony przewodu pokarmowego (zapalenia wątroby, marskość wątroby, kamica żółciowa, zapalenia trzustki) dołączają się objawy ze strony układu oddechowego (niepoddająca się leczeniu astma, rozstrzenie oskrzeli), choroby naczyń, takie jak ziarniniak Wegenera.
Do rozwoju rozedmy zwykle dochodzi przed 45. rokiem życia.

Do czynników zmniejszających tempo rozwoju choroby należą: karmienie piersią lub mieszankami sojowymi, unikanie narażenia na dym tytoniowy oraz zanieczyszczenia atmosferyczne, zapobieganie zakażeniom, między innymi poprzez szczepienia profilaktyczne, w tym szczepienia przeciwko pneumokokom i coroczne przeciwko grypie.

Główne wskazania do diagnostyki niedoboru alfa1-antytrypsyny (cytat pochodzi z pierwszej pozycji podanej w piśmiennictwie)

Diagnostykę wrodzonego niedoboru alfa1-antytrypsyny należy wykonać u dorosłych chorych obojga płci z rozpoznaniem:

  • rozedmy płuc, zwłaszcza o wczesnym początku(<45. rż.)
  • objawowej postaci POChP, niezależnie od narażenia na dym tytoniowy
  • astmy oskrzelowej z cechami niecałkowicie odwracalnej obturacji
  • u bezobjawowych pacjentów z potwierdzoną w badaniach czynnościowych nieodwracalną obturacją i narażeniem na czynniki zawodowe lub dym tytoniowy
  • rozstrzenia oskrzeli o niejasnej etiologii
  • zapalenia naczyń, przebiegającego z obecnością przeciwciał c-ANCA
  • chorób wątroby o niejasnej etiologii
  • martwiczego zapalenia tkanki podskórnej.

Badanie w kierunku niedoboru alfa1-antytrypsyny należy także wykonać:

  • u krewnych osób z potwierdzonym niedoborem AAT!
  • u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku jednego z wymienionych wyżej schorzeń.

Normy alfa1-antytrypsyny

Badaniem wstępnym wykonywanym u osób z podejrzeniem deficytu tego inhibitora jest pomiar stężenia AAT w surowicy/osoczu krwi metodami immunologicznymi lub kolorymetrycznymi. Stężenie AAT może być wyrażane w miligramach na decylitr (mg/dl) lub w mikromolach na litr (µmol/l lub µm).

Prawidłowe wartości stężenia AAT w surowicy osób zdrowych wynoszą:

  • 83–220 mg/dl (metoda immunonefelometryczna);
  • 150–330 mg/dl (immunoelektroforeza rakietowa).

Stwierdzenie stężenia AAT poniżej 130 mg/dl powinno stanowić wskazanie do dalszych badań jakościowych.

Stężenie progowe (ochronne) AAT wynosi 11 µmol/l, co oznacza odpowiednio:

  • 50 mg/dl dla metody immunonefelometrycznej
  • 80 mg/dl dla immunoelektroforezy rakietowej.

Dalsza diagnostyka obejmuje badania fenotypu, genotypu oraz sekwencji DNA.


Tabela. Adresy laboratoriów referencyjnych
nazwa adres telefon osoba odpowiedzialna za badania e-mail
Krajowy Rejestr Chorych z Wrodzonym Niedoborem Alfa-1-Antytrypsyny
Zakład Biologii Molekularnej i Genetyki Klinicznej
II Katedra Chorób Wewnętrznych CM UJ
ul. Skawińska 8
31–066 Kraków
tel.: 12 430 52 66, w. 238, 303
faks: 12 430 52 03
dr n. med. Marcin Kaczor aat1@mp.pl; antrytrypsyna@antytrypsyna.pl
Samodzielna Pracownia Diagnostyki Molekularnej i Immunologii Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc ul. Płocka 26
01–138 Warszawa
tel.: 22 43121 58
faks: 22 431 23 58
mgr Radosław Struniawski immuno@igichp.edu.pl
Pracownia Zaburzeń Metabolizmu
Zakład Biochemii i Medycyny Doświadczalnej
Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka”
Al. Dzieci Polskich 20
04–730 Warszawa
tel.: 22 815 71 46 dr n. med. Maciej Adamowicz

Ponieważ występują u Pana objawy mogące świadczyć o chorobie dróg oddechowych, powinien Pan zostać zbadany przez lekarza specjalistę z zakresu chorób płuc.

Piśmiennictwo:

Grupa robocza Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc:
Koordynatorzy:
doc. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko – redaktor,
prof. dr hab. n. med. Ewa Niżankowska-Mogilnicka – redaktor
Bakuła A., Górecka D., Kulus M., Kuca P., Roszkowski-Śliż K, Sanak M., Socha P., Śliwiński P.: Zasady postępowania diagnostycznego i opieki nad chorymi z wrodzonym niedoborem alfa-1 antytrypsyny. Pneumonol. Alergol. Pol. 2010; 78, 5: 348–355.
Weinberger S.E., Cockrill B.A., Mandel J.: Choroby płuc. Pierzchała W. (red. wyd. polskiego). Elsevier Urban&Partner 2011: 103–105, 117.
30.10.2013
Inne pytania
  • Wnęki naczyniowe
  • Tlenoterapia – wskazania
  • Czy palenie fajki wodnej na bazie melasy beztytoniowej jest niebezpieczne dla zdrowia?
  • Kaszel palacza
  • Test sześciominutowego marszu
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta