U chorych na POChP problemem może być zarówno otyłość, jak i niedożywienie. Niedożywienie występuje znacznie częściej u chorych na zaawansowaną POChP, występuje u 30–60% hospitalizowanych pacjentów z POChP. Najbardziej rozpowszechnioną formą niedożywienia wśród chorych jest niedożywienie białkowo-energetyczne, które charakteryzuje się zbyt małym spożyciem produktów bogatych w białko i energię. Badania wskazują na gorszą czynność układu oddechowego u chorych z niedożywieniem niż chorych otyłych.
Ocenę masy ciała umożliwia wskaźnik BMI, który obliczamy, dzieląc masę ciała (w kilogramach) przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu, wg wzoru:
Na przykład u osoby o wzroście 180 cm i wadze 70 kg
BMI = 70/1,82 = 70/3,24 = 21,6 kg/m2
Niedożywienie rozpoznajemy, gdy BMI <18,5 km/m2. Niski BMI uznano za niezależny predyktor zachorowalności i śmiertelności u chorych na POChP.
W badaniach laboratoryjnych często stwierdza się również zmniejszone stężenie białka i albumin, niedokrwistość i zmniejszoną liczbę limfocytów (jeden z rodzajów białych krwinek). Badania te nie mają jednak istotnego znaczenia dla rozpoznawania niedożywienia.
Przyczyny niedożywienia u chorych na POChP
- problemy z uzębieniem, brak lub niewłaściwa jakość protez
- duszność utrudniająca spożywanie posiłków
- duszność wysiłkowa utrudniająca zakupy i przygotowanie jedzenia
- wzmożony katabolizm, szczególnie w okresach zaostrzeń choroby.
Szkodliwe efekty niedożywienia może nasilać hipoksemia (niedotlenienie) i ogólnoustrojowy proces zapalny. Do utraty masy mięśniowej przyczynia się brak ruchu oraz długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów doustnych.
Potencjalne konsekwencje niedożywienia
- zmniejszenie odporności, częstsze zakażenia wirusowe i bakteryjne, większa częstotliwość i ciężkość zaostrzeń POChP
- zmniejszenie siły mięśni, w tym mięśni oddechowych, prowadzące do zmniejszenia wydolności fizycznej oraz pogorszenia wydolności oddechowej
- u niedożywionych chorych na POChP tempo pogarszania się czynności płuc, a więc progresji choroby jest większe
Postępowanie w przypadku niedożywienia
- właściwe leczenie POChP – zmniejszenie nasilenia duszności wskutek leczenia farmakologicznego i niekiedy również przewlekłej tlenoterapii ułatwia przygotowywanie i spożywanie posiłków (ułatwieniem bywa stosowanie wąsów tlenowych podczas posiłku)
- kontrola stanu uzębienia, w razie potrzeby zastosowanie protez
- właściwa dieta – posiłki powinny być urozmaicone, o wystarczającej zawartości kalorii; w razie nasilonej duszności, utrudniającej jedzenie wskazane jest spożywanie częstych, małych posiłków o dużej zawartości kalorii, ostatni posiłek najlepiej zjeść 2–3 godziny przed położeniem się spać – w celu ustalenia optymalnej diety wskazana może być konsultacja z dietetykiem
- w razie potrzeby stosowanie suplementów diety, np. preparatów typu Fresubin, Nutridrink, Nutrini, ProSure, Supportan lub podobnych
- rehabilitacja – ćwiczenia fizyczne nie tylko poprawiają wydolność chorego, wykazano, że wpływają również korzystnie na apetyt
Należy podkreślić, że modyfikacja diety daje najlepsze rezultaty w początkowym stadium niedożywienia i wraz z rehabilitacją poprawia jakość życia chorych.
Wieloaspektowe leczenie, które obejmuje rehabilitację ze wsparciem żywieniowym i suplementacją białka, może pomóc w zwiększeniu beztłuszczowej masy ciała, BMI i wydajności wysiłkowej. Badania pokazują, że suplementowanie diety białkiem u niedożywionych, hospitalizowanych pacjentów z POChP zmniejsza śmiertelność, zwiększa masę ciała i poprawia stężenia biomerkerów żywieniowych 90 dni po wypisie ze szpitala.
